یکی از مهمترین بخش‌ها در بین تنظیمات هر دوربین عکاسی، سرعت شاتر آن است و تسلط بر آن به اندازه تسلط بر دیافراگم مهم است. کنترل سرعت شاتر به شما اجازه می‌دهد هر سوژه را به آن شکلی که دوست دارید به تصویر بکشید، مثلا ستارگان آسمان را کشیده به تصویر بکشید یا به صورت ثابت و همچنین یک ورزشکار در حال دویدن را. این باعث می‌شود دست شما برای به کار بردن خلاقیت در عکاسی باز باشد. تکنیک‌هایی مثل نقاشی با نور یا پنینگ نیز به استفاده از سرعت شاتر بستگی دارند و نیاز است به آن مسلط باشید.
در این مقاله به آموزش نکاتی در مورد استفاده از سرعت شاتر خلاقانه خواهم پرداخت و تکنیک‌هایی را نیز برای ایده گرفتن به شما خواهم گفت. اما قبل از اینکه به سراغ تکنیک‌های حرفه‌ای برویم، نیاز است مفهوم سرعت شاتر را به خویی شناخته باشید. پس با این دو سوال که سرعت شاتر چیست و چرا مهم است شروع می‌کنیم. با ما همراه باشید.
سرعت شاتر چیست؟
سرعت شاتر در واقع به مدت زمانی می‌گویند که سنسور نور را از طریق لنز دوربین دریافت کرده و پس از آن به عکس تبدیل می‌کند، یعنی مدت زمانی که پرده شاتر روبروی لنز بالا می‌رود تا به اصطلاح عملیات نوردهی انجام گیرد. مفهوم نوردهی وابسته به نور است و سرعت شاتر میزان آن را مشخص می‌کند. به طور کلی این یعنی با سرعت‌های شاتر بالا شما عکس‌هایی فریز شده و البته تاریک خواهید داشت ( که احتمالا برای جبران نوردهی آن مجبورید ایزو را بالا برده و یا دیافراگم را دستکاری کنید ) و در نقطه مقابل در هنگام استفاده از سرعت‌های شاتر کم، عکس‌هایی روشن‌تر که البته حرکت نیز بسته به مدت نوردهی درعکس ثبت خواهد شد.
معمولا دوربین‌های دیجیتال امروزی حداکثر سرعت 1/4000 ثانیه و حداقل سرعت 30 ثانیه دارند که از مورد اول برای عکاسی ورزشی استفاده می‌شود و از مورد دوم بیشتر برای نقاشی با نور یا عکاسی نجومی.
اما سرعت شاتر و نوردهی به فاکتورهای دیگری نیز وابستگی دارد، نظیر دریچه دیافراگم یا فیلترهایی که روی لنز قرار می‌دهید، حتی نورهای مکمل که توسط فلاش‌های استودیویی یا اسپیدلایت به صحنه اضافه می‌کنید. سرعت شاتر با توجه به استفاده از هر یک از این موارد می‌بایست دستخوش تغییراتی شود.
بیشتر تکنیک‌های عکاسی به سرعت شاتر وابسته‌اند و نیاز است برای اجرای آنها، به شیوه استفاده از سرعت شاتر مسلط باشید. حالا می‌خواهم آنها را بر این اساس که سرعت شاتر برای هرکدام چقدر باید سریع باشد، تقسیم بندی کنم. پس با ما تا انتهای مقاله ” چگونه از سرعت شاتر خلاقانه در عکاسی استفاده کنیم؟ “ همراه باشید.
سرعت شاتر سریع
سرعت شاتر سریع به شما کمک می‌کند تا سوژه‌هایی را به صورت فریز یا ثابت ثبت کنید که دیدن آنها با چشم غیر مصلح عملا غیر ممکن است، مثل حرکت سریع یک دونده یا یک دوچرخه. از این تکنیک میتوانید برای ثبت عکس از حیات وحش، رویدادهای ورزشی یا قطرات باران استفاده کنید.
فریز کردن ( متوقف کردن حرکت – Freezing the action )
تشخیص اینکه چه سرعت شاتری می‌تواند سوژه را به صورت کامل فریز کند، به سوژه‌ای که از آن عکس می‌گیرید بستگی دارد. شما با این کار سوژه‌هایی را ثبت می‌کنید که با چشم عادی قابل دیدن نیستند، اما ممکن است به همین شکل چیزهایی را از دست بدهید که در حالت سریع دیده نمی‌شوند. روش‌هایی زیادی برای به کار بردن خلاقیت در استفاده از سرعت شاتر سریع وجود دارد، تنها باید فکر کنید و از نمونه عکس‌های عکاسان مورد علاقه‌تان الهام بگیرید.
در قسمت بعد یک راهنمای ساده و مبتدی برای استفاده از سرعت شاتر خلاقانه و فریز کردن سوژه‌های مختلف در هنگام حرکت با سرعت بالا قرار دادم:
- یک دست در حال تکان دادن – سرعت شاتر ۱/۱۰۰ ثانیه برای متوقف کردن این حرکت به اندازه کافی سریع است، برای اطمینان از ۱/۲۰۰ ثانیه استفاده کنید.
- یک پرنده در حال پرواز – سرعت پرواز پرندگان در آسمان بسیار زیاد است، به همین دلیل سرعت شاتر ۱/۲۰۰۰ ثانیه عکس شارپی از یک پرنده در حال پرواز یا فرود به شما خواهد داد.
- پاشیدن قطرات باران – از یک سرعت شاتر ۱/۱۰۰۰ ثانیه یا سریع‌تر برای متوقف کردن قطرات آب در حال حرکت استفاده کنید. البته امکان ثبت عکس فریز شده از قطرات آب با سرعت‌های شاتر دیگر نیز وجود دارد، به شرط اینکه از یک استروب یا اسپیدلایت نیز در کنار تنظیم سرعت شاتر استفاده کنید.
ثبت حرکت در لحظه
سرعت شاتر بالا می‌تواند یک صحنه را بشکند یا تجزیه کند و از دل آن یک سوژه ثابت بدست آورد. ممکن است بتوانید از سرعت شاتر کم نیز استفاده کنید، اما این تنها محدود به زمانی است که نخواهید سوژه را فریز کنید. شما در واقع تنها یک صحنه را متوقف می‌کنید، مثل صحنه ضربه زدن بازیکن به توپ یا لحظه رها شدن کمان از دست کماندار. در هر دو مورد نیاز به سرعت شاتر زیاد دارید تا بتوانید سوژه را به درستی ثبت کنید.
عکاسی با نگه داشتن دوربین بر روی دست
سرعت شاتر یکی از مهمترین عناصر دوربین برای حذف لرزش و تاری تصویر است و از این نظر اهمیت زیادی دارد. یک قاعده کلی وجود دارد که فاصله کانونی دوربین شما را به آهسته‌ترین سرعت شاتری که میتوانید در هنگام نگه داشتن دوربین روی دست استفاده کنید، مرتبط می‌سازد. البته بعضی افراد می‌توانند لرزش‌های دست خود را تا حد بسیاری از بین ببرند، ولی برای آنها نیز استفاده از لرزشگیر مفید خواهد بود.
اما فرمولی که این دو مورد را به هم مرتبط می‌سازد بسیار ساده است و میتوانید به راحتی آن را در ذهنتان حفظ کنید. اگر فاصله کانونی دوربین شما ۳۰۰ میلیمتر باشد، برای جلوگیری از لرزش دوربین باید از سرعت شاتر ۱/۳۰۰ ثانیه یا سریع‌تر استفاده کنید. همچنین میتوانید از سرعت‌های شاتر آهسته‌تر نیز در زمانی استفاده کنید که فاصله کانونی دوربین شما کمتر باشد. برای مثال در فاصله کانونی ۵۰ میلیمتری، میتوانید از سرعت شاتر ۱/۵۰ ثانیه استفاده کنید تا لرزش‌های دستتان در عکس ثبت نشوند.
ثبت حرکت در تصویر
یکی از خلاقانه‌ترین روش‌های عکاسی استفاده از سرعت‌های شاتر آهسته و ثبت حرکت در پس زمینه است، در حالی که سوژه ثابت به نظر می‌رسد. به این صورت که سرعت شاتر را پایین آورده و سعی می‌کنید با سرعت سوژه هماهنگ شوید و دوربینتان را در جهات مختلف حرکت داده و یا می‌چرخانید که به نوع و سرعت حرکت سوژه شما بستگی دارد. در ادامه به چند مورد از تکنیک‌های ثبت حرکت در عکس با استفاده از سرعت شاتر خلاقانه خواهم پرداخت.
پنینگ ( Panning )
شاید پنینگ را به عنوان یکی از اصطلاحات فیلمبرداری یا سینمایی شنیده باشید. اما پنینگ یکی از بهترین تکنیک‌های استفاده از سرعت شاتر خلاقانه در عکاسی است.
برای اینکه بتوانید از این تکنیک استفاده کنید به دستی بدون لرزش یا تجهیزاتی مانند گیمبال نیاز دارید تا لرزش دوربینتان را به صورت کامل از بین ببرد. چرا که از این تکنیک معمولا هنگام عکاسی با دوربین بر روی دست استفاده نمی‌شود. ایده این تکنیک تقریبا شبیه همان چیزی است که در فیلمبرداری سینمایی وجود دارد. به این صورت که باید ابتدا سرعت شاتر خود را کاهش دهید و به تناسب آن تنظیمات نورپردازی را درست کنید، سپس با سرعتی که سوژه در حال حرکت است به دنبالش و یا در کنارش حرکت کنید.
در این تکنیک شما باید خودتان نیز با سرعت سوژه حرکت کنید. این سوژه می‌تواند یک عابر در حال پیاده روی باشد یا یک ماشین مسابقه فرمول یک. حتی میتوانید دوچرخه سواری را که با سرعتی ثابت در حال رکاب زدن است ثبت کنید. سرعت شاتر حدود 1/25 ثانیه برای شروع کار و تمرین مناسب است. این سرعت باعث می‌شود هم نوردهی عکس بیش از حد نباشد و هم در عین تار کردن پس زمینه، سوژه را شارپ نگه دارد.
این نکته را نیز به یاد داشته باشید که تکنیک پنینگ یکی از تکنیک‌های چالش برانگیز در عکاسی محسوب شده و نیاز به تمرین بسیار زیادی دارد. پس اگر چند باری عکستان خراب شد نگران نباشید و دوباره امتحان کنید و مطمئن باشید که آن را به درستی انجام خواهید داد.
تاری حرکت ( Motion blur )
راهکار دیگر دقیقا برعکس قبلی است، به این صورت که میتوانید به پس زمینه که ثابت است اجازه دهید شارپ باشد و سوژه متحرک را تار کنید. برای اینکه این نوع تصاویر را ثبت کنید باید منتظر بمانید تا یک جسم متحرک از جلوی پس زمینه ثابت عبور کند، چیزی همانند یک عابر پیاده، یک ماشین، قطار یا یک اتوبوس. با کاهش سرعت شاتر پس زمینه همچنان ثابت مانده و حرکت این اجسام در تصویر ثبت می‌شوند.
ثبت حرکت آنها نیز خود به چند شکل صورت می‌گیرد. برای مثال هنگامی که از یک جاده در طول شب عکاسی می‌کنید که ماشین‌ها با سرعت زیاد از آن عبور می‌کنند، نور چراغ ماشین‌ها کشیده شده و حرکت آنها را تداعی می‌کنند. در طول روز نیز این نور می‌تواند حاصل بازتاب نور خورشید بر بدنه ماشین‌ها باشد. برای این تکنیک نیز اغلب سرعت شاتر 1/25 کافی به نظر می‌رسد، اما میتوانید از سرعت‌های کمتر نیز استفاده کنید تا حرکت طولانی‌تری را ثبت کنید.
چرخش دوربین
در بعضی مواقع ممکن است هم پس زمینه و هم پیش زمینه ثابت باشند و حرکتی نداشته باشند، در این هنگام نیز محدودیتی برای شما وجود نخواهد داشت و میتوانید پویایی و حرکت را با تکنیک چرخش دوربین به عکس خود اضافه کنید. سرعت شاتر انتخابی برای این تکنیک به فاصله کانونی لنز شما بستگی دارد. هر چه لنزتان وایدتر باشد میتوانید از سرعت پایین‌تری برای شاترتان استفاده کنید. همانند دو تکنیک قبلی سرعت پیشنهادی من برای شروع و تمرین 1/25 ثانیه است.
بی شک سرعت شاتر بر شارپ نگه داشتن بخش‌های مختلف تصویر، تاثیر خواهد گذاشت. شیوه این تکنیک به این صورت است که پس از کاهش سرعت شاتر، حول یک محور در مرکز باید دوربینتان را بچرخانید و حرکت را به صورت چرخشی ثبت کنید. این تکنیک را همچنین می‌توان برای نقاشی با نور جنبشی ( Kinetic Light Painting ) نیز استفاده کرد.
چرخاندن دوربین بر روی دست بی شک یک کار سخت و شاید تا حدی غیر ممکن برای همه افراد باشد، بنابراین بهتر است از سه‌پایه‌هایی استفاده کنید که یک اهرم مخصوص چرخش دوربین و همین تکنیک دارند. ضمنا پیشنهاد من استفاده از لنز واید است. این نوع لنز اثرات جالب‌تری را در تصویر به وجود خواهد آورد. عکس زیر یک نمونه از همین تکنیک است که با استفاده از یک لنز واید و یک سه‌پایه دوربین چرخشی گرفته شده است :
زوم انفجاری
تکنیک عکاسی زوم انفجاری ( zoom burst ) یکی دیگر از تکنیک‌های محبوب در بین عکاسان است. این تکنیک با هر لنزی که امکان زوم یا تغییر فاصله کانونی را به هر میزانی داشته باشد انجام پذیر است. بنابراین یک لنز کیت نیز می‌تواند برای این تکنیک مناسب باشد. اما برای دریافت اثر بیشتر زوم انفجاری، بهتر است از یک لنز با فاصله کانونی گسترده‌تر استفاده کنید.
بر خلاف تکنیک‌های قبلی، زوم انفجاری نیازی به داشتن سه پایه ندارد و میتوانید آن را با گرفتن دوربین بر روی دست انجام دهید. البته که استفاده از سه پایه باعث می‌شود کیفیت کار شما افزایش پیدا کند. در استفاده از انواع سه پایه نیز محدودیتی ندارید و هر مدلی می‌تواند برای این کار مناسب باشد. حتی اگر از آن استفاده نکنید، اثر لرزش نیز روی بخش‌های کشیده شده تصویر اثر بسیار جالبی خواهد گذاشت که بی شک عکس را زیباتر می‌کند.
هدف ما ثبت زوم در حین نوردهی دوربین است. پس میتوانید از سرعت شاتر 1/25 ثانیه یا کمتر استفاده کنید. این به فاصله کانونی لنز شما و میزان زومی که قرار است انجام دهید مربوط است. در واقع اگر بخواهید مقدار کمی زوم کنید، سرعت شاتر 1/25 برایتان کافی خواهد بود و اگر بیشتر نیاز به زوم داشته باشید، باید باز هم سرعت را کمتر کنید. به این صورت اثر زوم انفجاری نیز در تصویر بیشتر خواهد شد.
علاوه بر تمام این موضوعات، ثبت حرکت از طریق زوم نیاز به یک پس زمینه نسبتا شلوغ دارد، بنابراین شاید یک آسمان صاف برای این کار مناسب نباشد. در واقع آسمان آبی صاف چیزی را نخواهد داشت که بعد از زوم کردن حرکتش را نشان دهد. در حالی که یک پس زمینه متشکل از تعداد زیادی درخت می‌تواند بسیار عالی باشد و تونلی جذاب از برگ‌های سبز کشیده شده را بسازد. در انتخاب پس زمینه نیز میتوانید خلاقیت به خرج دهید تا نتایج متفاوت‌تر و جالب‌تری را بدست آورید. عکس زیر در بین جمعیتی انبوه گرفته شده که پس از زوم اثر جالبی را پدید آورده است :
سرعت شاترهای خلاقانه برای نوردهی های طولانی
نهایت استفاده از تکنیک‌های سرعت شاتر خلاقانه ، نوردهی طولانی است. یعنی وقتی که برای ثبت نور به صورت دنباله دار یا کشیده شده سرعت شاتر را کاهش می‌دهید. تکنیک‌هایی که از این قسمت به بعد خواهم گفت نیاز به سرعت شاتر بیش از 1 ثانیه دارند. راه‌های زیادی برای خلاقیت در این زمینه وجود دارند و فقط کافیست کمی با سرعت شاتر دوربین خود بازی کنید. بیایید به این تکنیک‌ها نگاهی بیاندازیم :
نقاشی با نور ( Light painting )
نقاشی با نور یا ( light painting ) یکی از تکنیک‌های محبوب در بین عکاسان است. معمولا این تکنیک دست عکاس را در خلاقیت باز می‌کند. در اصل دو راه کلی برای نقاشی با نور وجود دارد. اولین روش برای زمانی است که منبع نور به صورت غیر مستقیم و از خارج کادر شما به یک سوژه می‌تابد تا آن را روشن کند. برای اینکار از منبع نور به صورت خلاقانه استفاده کنید و آن را تنها بر روی قسمت‌هایی بتابانید که می‌خواهید روشن شود، درست همانند یک قلم‌مو. یک راه دیگر نیز این است که منبع تولید نور را مستقیما به سمت دوربین بگیرید و با حرکت دادن آن روی هوا نقاشی بکشید. نقاشی با نور را می‌توان با وسایلی ساده همچون چراغ قوه نیز انجام داد.
فقط لازم است به چند نکته توجه داشته باشید، اول اینکه اگر از منابع نور لیزری استفاده می‌کنید، مراقب سنسور دوربینتان باشید که آسیب نبیند، چرا که شدیدا به نور لیزر حساس هستند. دوم اینکه در این روش باید دوربین کاملا ثابت بماند و به دلیل نوردهی بسیار طولانی که از 1 تا 30 ثانیه ممکن است ادامه داشته باشد، بهتر است دوربینتان را روی یک سه پایه قرار دهید تا کوچکترین لرزشی در عکستان ثبت نشود.
فراموش نکنید که خلاقیت مهمترین چیز در نقاشی با نور است. شما میتوانید از لوازمی که سطح براقی دارند، مانند سیم ظرف شویی استفاده کنید و به عکس خود جلوه‌هایی خاص و زیبا بدهید.
بعضی از دوربین‌ها نیز حالتی به نام Bulb دارند که ممکن است سرعت شاتر را تا چند دقیقه نیز کاهش دهند.
نقاشی با نور جنبشی ( Kinetic light painting )
تفاوت بین نقاشی با نور جنبشی ( kinetic light painting ) و نقاشی با نور معمولی این است که در نقاشی با نور جنبشی شما دوربین را حرکت می‌دهید، در حالی که در نقاشی با نور معمولی دوربین ثابت بوده و تنها منبع نور را حرکت می‌دهید. البته، استفاده از حرکات تصادفی دوربین نیز برای این کار امکان پذیر است. با این حال، بهترین راه یک حرکت کنترل شده برای دوربین است. در واقع یعنی دوربین را به صورت‌های مختلف حرکت دهید یا بچرخانید.
در این تکنیک شما نیازی به سه پایه ندارید و با استفاده از خود دوربین باید روی هوا نقاشی بکشید. همچنین لرزش‌های ناگهانی در این حالت نیز می‌توانند جالب باشند و به تصویر نوعی حس تزلزل و افتادگی بدهند. این قطعا برای بیننده جذاب خواهد بود و با او ارتباط قوی برقرار خواهد کرد.
در ادامه چند نوع از این حرکات را برایتان خواهیم گفت تا ایده بگیرید، اما فراموش نکنید که آن چیزی که سبب تمایز عکس‌های شما با آثار دیگر عکاسان می‌شود، خلاقیت شما در عکاسی و شیوه‌های به کار بردن تکنیک‌های مختلف، همانند همین استفاده از سرعت شاتر خلاقانه است.
- چرخش دوربین – این بسیار شبیه به تکنیکی است که در مورد چرخش دوربین در همین مقاله برایتان گفتم، اما در اینجا از سرعت شاتر بسیار کمتری استفاده خواهیم کرد. این تکنیک به صورت چرخش دوربین در جهات مختلف است، به وسیله پایه‌های دارای اهرم چرخش یا چرخش روی دستتان.
- زوم کردن دوربین – این تکنیک را نیز همانند همان روش زوم انفجاری می‌توان انجام داد. همه چیز به این بستگی دارد که تا چه میزان لنز شما توانایی زوم کردن دارد. بهتر است برای این روش از یک سه پایه استفاده کند.
نوردهی طولانی در عکاسی از طبیعت و منظره ( Landscape long exposure )
استفاده از نوردهی طولانی در عکاسی منظره یا عکاسی نجومی از رایج‌ترین شیوه‌ها بین عکاسان است. در واقع در شب هدف کشیده شدن نور ستارگان است و این با استفاده از یک سه پایه و نوردهی در حدود 30 ثانیه تا 30 دقیقه امکان پذیر است. اما این تکنیک مخصوص عکاسی در شب و عکاسی نجومی نبوده و در طول روز و برای منظره نیز می‌توان از آن استفاده کرد.
- فیلتر تراکم خنثی یا کاهنده نور ( ND ) – استفاده از یک فیلتر کاهنده نور به شما این امکان را می‌دهد تا در طول روز نوردهی طولانی انجام دهید و مشکلی از بابت نوردهی بیش از حد نداشته باشید. بهتر است با توجه به سرعت شاتری که مد نظرتان است، فیلترهای کاهنده نور با تیرگی و عمق بیشتری بگیرید. علاوه بر این، این فیلتر می‌تواند با تبدیل حرکت ساده ابرها و آب به حرکتی شبیه به ابریشم، صحنه شما را دگرگون کرده و جذاب‌تر کند. شما به یک فیلتر قوی نیاز دارید، پیشنهاد من استفاده از فیلترهای ND110 یا ND1000 است.
- ساعت آبی – همانطور که اکثر عکاسان منظره می‌دانند، این یکی از بهترین زمان‌ها برای عکاسی از طبیعت است. شما از نوردهی طولانی استفاده می‌کنید، چرا که نور اینگونه می‌خواهد، در واقع میتوانید با نوردهی طولانی، رده‌هایی از نور را ثبت کنید یا هر گونه استفاده خلاقانه دیگری برای کشش نور.
- عکاسی نجومی – در نهایت، و البته به عنوان آخرین نکته آموزشی این مقاله درباره استفاده از سرعت شاتر خلاقانه ، می‌خواهم در مورد عکاسی نجومی توضیح دهم. برای این تکنیک نیاز به نوردهی در حدود 20 تا 30 دقیقه دارید تا حرکت ستارگان را با نور، به درستی و زیبایی نشان دهید. فراموش نکنید که ستارگان با سرعت بسیار کمی در آسمان حرکت می‌کنند و ثبت حرکت آنها خیلی هم راحت نیست. اما این به معنی نوردهی مداوم دوربین به مدت 30 دقیقه تمام نیست. در واقع می‌تواند نوردهی در بازه‌های 30 ثانیه‌ای انجام شود و تصاویر بر روی یکدیگر قرار گیرند. استفاده از مد Bulb نیز برای این نوع عکاسی عالی است، اما حداقل زمان نوردهی آن به 10 دقیقه محدود می‌شود و استفاده بیش از حد از این مد نیز شاید برای سنسورتان خطر آفرین باشد.
